علی اکبر دهخدا چله یا یلدا را به عنوان «بلندترین شبی که ایرانی ها آن را فرخنده می دانند، تعریف می کنند. ایرانی ها این شب را با جمع شدن دور آتش و کارهای دیگری از جمله شاهنامه خوانی و تفال به حافظ جشن می گیرند. آن ها برای بزرگداشت این شب غذاهایی همچون فسنجان، ماهی پلو، قرمه سبزی و کباب تهیه می بینند.

هر سال در شب 1 دی که مصادف است با 21 دسامبر، ایرانیان در کل دنیا شروع زمستان و پیروزی نور بر تاریکی را در شب یلدا که یکی از قدیم ترین فستیوال های پارسی است جشن می گیرند. این فستیوال به دوران زرتشت پیش از ظهور اسلام بر می گردد.

سنت های شب یلدا

یلدا زمانی است که دوستان و خانواده دور هم جمع می شوند؛ تا پاسی از شب شعر می خوانند، به خصوص از شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ. غذا و میوه و انواع تنقلات می خورند و خلاصه شبی شاد را در کنار یکدیگر سپری می کنند.

غذا

غذا نقش اساسی را در مراسم هایی نظیر شب یلدا بازی می کند. در بیشتر بخش های کشور، خانواده های بزرگ دور هم جمع می شوند و از شام لذت می برند. مهمترین وعده در این شب فسنجان است، گوشت قلقلی شده به همراه گردو و رب انار نشان دهنده این جشن یلدایی می باشند. با این حال، هر شهر در ایران سنت های خودشان را در سرو غذا در شب یلدا دارند.

میوه های قرمز رنگ

میوه های قرمز رنگ علامت سرخی طلوع خورشید و درخشندگی زندگی و به قول افسانه های قدیم نشان دهنده عظمت میترا است.  گستره عظیم میوه ها و شیرینی ها که به صورتی خاص تزیین شده اند سرو می شوند. میوه های متداول برای این شب هندوانه و انار است.

انار

در بالای دیس میوه قرار می گیرد و نماد تولد دوباره می باشد. شکستن آن به زندگی افراد شادی می بخشد. لایه بنفش مانند بیرونی آن نشان دهنده تولد یا سپیده دم است و دانه های قرمز رنگ آن تابندگی زندگی است. لازم به ذکر است که بیشتر میوه ها در شب یلدا نعمت های زندگی اند.

هندوانه

هنداونه ها به دلیل شکل کروی شان که نشان دهنده خورشید است روی میز قرار داده می شوند. هندوانه بیشتر از دیگر میوه ها صرف می شود. بعضی ها اعتقاد دارند که اگر در شب یلدا هندوانه بخوری، تحت تاثیر مریضی و هوای سرد زمستان قرار نخواهی گرفت. هندوانه با شیوه هایی خلاقانه تراشیده می شود تا به این شب زیبایی ببخشد.

دعا کردن

در شب یلدا؛ بزرگان خانواده نماز می خوانند تا از خدا برای نعمت های سال اخیر سپاس گزاری کنند، و برای کامیابی در سال بعد نیز دعا می کنند و دیگر اعضای خانواده دستان را به سمت آسمان بلند می کنند و آمین می گویند. بعد از دعا، مسن ترین فرد خانواده هندوانه را برش می دهد که نشان دهنده از بین بردن بیماری و رنج از خانواده است، و به هرکسی قسمتی از آن را می دهد.

خواندن شعر با صدای بلند

« روز رویش چون بر انداخت نقاب از سر زلف / گویی از روز قیامت شب یلدا برخاست » شعری از شاعر معروف قرن سیزدهم سعدی است.

یکی از سنت های دیگر در شب یلدا، که در قرن های اخیر اضافه شده است، خواندن شعرهای حافظ، شاعر قرن 14 ام است. هر عضو از خانواده آرزو و نیتی می کند و به صورت تصادفی کتاب را باز می کند و از بزرگ ترین فرد خانواده می خواهد که آن را بلند بخواند. چیزی که در شعر بیان شود تفسیر آرزو و نیت اوست. به این کار فال حافظ می گویند.

هدایا

دیگر سنتی که در بعضی بخش های ایران در شب چله اجرا می شود، مخصوص افرادی است که تازه عقد کرده اند. در شب یلدا، نامزد سبدی پر از خوراکی از جمله میوه ها و هدایایی برای همسرش می برد. در بعضی نواحی، خانواده دختر این کار را با دادن هدیه ای به مرد جوان جبران می کنند.

شب یلدا برای قرن ها به عنوان یک مراسم اجتماعی شناخته شده است، و به عنوان گنجینه های ملی در لیست جشن های خاص در سال 2008 به ثبت رسیده است.