خصوصیات دست چپ ها ؛ 19 راز در مورد چپ دست ها

همه چیز برای راست دست ها!

از آنجا که فقط 10 درصد جمعیت را چپ دست ها تشکیل می دهند، بقیه به آسانی فراموش می کنند که ما در دنیای راست دست ها زندگی می کنیم. گذشته از اینکه بریدن یک خط صاف با یک قیچی که برای راست دست ها طراحی شده است بسیار سخت است، دست چپ بودن می تواند تاثیراتی روی سلامت ذهنی و جسمانی بگذارد. ازطرف دیگر برخی عقیده دارند چپ دست ها باهوش ترند و عده ای دیگر نظر دیگری دارند. در این مقاله با اشابه به برخی از خصوصیات چپ دست ها، به این موضوعات می پردازیم.

خصوصیات چپ دست ها از جنینی شکل می گیرد

مغز و بدن های چپ دست ها ممکن است نسبت به افراد راست دست به طور متفاوتی عمل کند (و همچنین در انسان های دوسوتوان که دست برتر متفاوتی برای اعمال مختلف دارند). به گفته ی دکتر رونالد یئو، پروفسور روانشناسی در دانشگاه آستین تگزاس، «به نظر می رسد که دست برتری[1] در دوره ی رشد جنینی خیلی زود مشخص شده است، همان زمان که چیزهای زیاد دیگری از آینده ی شما نیز مشخص می شده اند».

آیا چپ دست ها باهوش ترند ؟

اینکه دست چپی بودن چه میزان بر روی هوش اثر می گذارد و یا اینکه اصلا آیا چپ دست ها باهوش ترند، مسئله ای است که نتیجه مشخص و واضحی ندارد. آزمایشات و مطالعاتی برتری چپ دست ها را در برخی زمینه ها نشان می دهند؛ و ازطرف دیگر مطالعاتی نتایج معکوسی دارند و برخی نیز تفاوت زیادی بین چپ دست ها و راست دست ها قایل نمی شوند.

دکتر کریس مک مانوس (Chris McManus) روانشناس در کتاب خود با عنوان «دست راست، دست چپ» (Right Hand Left Hand) نوشته: «با اینکه ادعا های زیادی مبنی بر خلاق تر بودن دست چپ ها وجود دارد، پشتوانه و شواهد بسیار اندکی برای اثبات این نظریه در ادبیات علمی یافت می شود».

از سوی دیگر، مطالعه موسسه IFL science بر روی 2300 دانش آموز و دانشجو در سنین مختلف، برتری نسبی چپ دست ها را در آزمون های ریاضی نشان می دهد. در این مطالعه، سوالات ریاضی، با سطوح سختی متفاوتی در اختیار پاسخ دهندگان گذاشته شد. بر اساس نتایج این بررسی، افراد چپ دست، سوالات سخت را به مراتب بهتر از سایرین انجام دادند. همچنین افرادی که گاهی از دست مخالف خود استفاده می کردند چه آن هایی که برتری دست چپ داشتند و چه آن هایی که برتری دست راست داشتند، نتایج مشابهی داشتند. و دست آخر، افراد بسیار راست دست، یعنی آن هایی که همه کار های خود را یا دست راست انجام می دهند، در همه سوالات نتایج پایین تری کسب کردند.

اینکه دست چپی بودن چه میزان بر روی هوش اثر می گذارد و یا اینکه اصلا آیا چپ دست ها باهوش ترند، مسئله ای است که نتیجه مشخص و واضحی ندارد.

مطالعه دیگری در نیوزیلند بر روی 662 دانش آموز با هدف بررسی ارتباط برتری دست با شخصیت نتایج متفاوتی را نشان می دهد. براساس این تحقیق، چپ دستر و راست دستی ارتباط مشخصی با شخصیت ندارد. تنها در مورد افرادی که برتری نسبی در دست دارند و از هر دو دست خود استفاده می کنند، تمایل اندکی به درونگرایی مشاهده شد.

در مورد IQ یا بهره هوشی، مقاله ای مربوط به سال 1976 بر اساس مطالعه ای برروی 7688 دانش آموز، کاستی اندکی در توانایی ادراکی دست چپی ها را نشان می دهد.

البته آنچه مسلم است، محدودیت های محیط پیرامون برای دست چپی ها بیشتر از دست راست است. بسیاری از روانشناسان معتقدند، این محدودیت ها به عنوان چالش، می تواند در موارد بسیاری موجب تقویت توانایی حل مسئله در دست چپی ها شود.

خصوصیات دست چپی ها و حقایقی در مورد چپ دست ها

در اینجا به تعدادی از حقایق معمول در مورد چپ دست بودن و اینکه واقعا چه ارتباطی با سلامت شما دارد، می پردازیم.

1- دست چپ بودن فقط مربوط به وراثت نیست

به گفته ی دکتر یئو، دانشمندان کاملا مطمئن نیستند که چرا بعضی از افراد چپ دست هستند ولی می دانند که ژن ها برای حدود 25 درصد این اتفاق مسئولند. به گفته ی وی، برتری دست چپ، معمولا در بین افراد خانواده به ارث می رسد ولی این حالت برای دست برتری به طور قابل توجهی کمتر از ویژگی های ارثی دیگر مثل قد و یا هوش می باشد. در واقع، دوقلوهای همسان که ژن های یکسانی دارند، ممکن است دست برترهای متفاوتی داشته باشند. به گفته ی یئو، نظریه های بسیار زیادی وجود دارد که بیان می کند چه چیز دیگری ممکن است موجب تعیین دستی که با آن می نویسید شود، ولی بسیاری از متخصصان معتقدند این مسئله یک موضوع تصادفی است.

2- چپ دستی با استرس در حاملگی در ارتباط است

در یک مطالعه در بریتانیا، جنین های مادران باردار با سطح استرس بالا، بیشتر امکان داشت صورتشان را با دست چپ لمس کنند تا با دست راست. به گفته ی محققان این می تواند اولین نشانه ها از یک کودک چپ دست باشد. شواهد دیگر از این نظریه حمایت می کنند. در یک مطالعه در سوئد در سال 2008 از مادران و کودکان 5 ساله آنها، زنانی که در دوره ی بارداری خود افسرده و یا تحت استرس بودند بیشتر امکان داشت که فرزندان چپ دست و یا دوسوتوان داشته باشند. در مطالعات دیگر، بچه های با وزن تولد پایین و یا بچه هایی که سن مادرانشان بالاتر بوده است، با احتمال بیشتری دست چپ بودند.

3- چپ دستی در دوقلو ها رایج تر است

دوقلو های همسان گاهی اوقات تصویر آینه ای یکدیگر هستند، مثلا یکی از دوقلوها یک خال روی گونه ی راستش دارد و دیگری یک خال در همان محل روی گونه ی چپش. زمانی تصور می شد که ساختار ژنتیکی دوقلوها نیز باید عکس یکدیگر باشد، بنابراین یک دوقلو باید دست چپ باشد و دیگری راست دست. (همچنین زمانی تصور می شد که همه ی افراد چپ دست در ابتدا دوقلو بوده اند و قل آنها که دست راست بوده در رحم مادرش مرده است.)

دوقولو های تیم هاکی UMass یکی راست دست و دیگری چپ دست

هیچ کدام از اینها درست نیست، ولی برتری دست چپ تقریبا به اندازه ی 2 برابر جمعیت عادی، در دوقلو ها دیده می شود. یک مطالعه در بلژیک در 1996 نشان داد که تقریبا 21 درصد از دوقلوها (هم همسان و هم غیرهمسان)، چپ دست هستند.

4- چپ دستی باعث نمی شود شما «راست مغز» شوید

به گفته ی دکتر جینا گریمشاو، سرپرست آزمایشگاه علوم اعصاب شناختی و هیجانی دانشگاه ولینگتون نیوزیلند، بیشتر افراد راست دست از نیمکره ی چپ مغز خود برای پردازش زبانی استفاده می کنند ولی این به این معنی نیست که افراد چپ دست «راست مغز» هستند-این عقیده، فقط یک افسانه است که در بین مردم رایج شده است. به گفته ی وی تقریبا 98 درصد افراد راست دست و 70 درصد افراد چپ دست، چپ مغز هستند. تنها حدود 30 درصد از افراد راست مغز هستند و یا مغز دو جانبه[2] دارند (که در آنها هر دو نیمکره به یک اندازه توانایی دارند). به گفته ی گریمشاو به نظر می رسد بیشتر چپ دست ها، پردازش زبان مشابهی با راست دست ها دارند. برای بقیه ی عملکردهای یک سویه ی مغز، مثل توجه[3]، هیجان[4]، موسیقی و ادراک چهره، داده های کمتری وجود دارد. ولی اکثرا چپ دست ها با راست دست ها تفاوت فاحشی ندارند. مغز آنها مطمئنا معکوس نیست.

5- ممکن است چپ دستی باعث شود به طور متفاوتی بیاندیشید

جامعه معمولا جهت چپ را با چیزهای بد (مثلا اصطلاح «دو تا پای چپ داشتن»[5]) و جهت راست با چیزهای خوب(مثلا «فرد دست راست من»[6]) همراه می کند. ولی مطابق مطالعه ی دانشگاه استنفورد در سال 2009، اگر شما دست چپ باشید احتمالا مانند راست دست ها به این موضوع نگاه نمی کنید. در این مطالعه به شرکت کنندگان دو ستون از اشکال انتزاعی نشان داده شد و از آنها خواسته شد بگویند کدام ستون از نظر آنها باهوش تر، خوشحال تر، صداق تر و جذاب تر هستند؟ افراد راست دست بیشتر اشکالی را که در ستون راست بودند انتخاب کردند در حالی که افراد چپ دست بیشتر اشکال ستون چپ را برگزیدند. به گفته ی نگارنده ی اصلی این مطالعه، چپ دست ها به طور مطلق تصور می کنند که چیزهای خوب در سمت چپ و چیزهای بد در سمت راست قرار دارند. اگرچه آگاهند که به طور واضحی همه چیز در زبان و فرهنگ آنها کاملا برخلاف عقیده ی آنهاست. او معتقد است که این موضوع می تواند حتی روی رای های ما در انتخابات و یا اینکه کدام کاندیدها را در مذاکرات انتخاباتی ترجیح دهیم، تاثیر بگذارد.

6- این موضوع می تواند روی عملکرد تحصیلی تاثیر بگذارد

در مطالعه ای که در سال 2009 روی کودکان 11 ساله و کوچکتر انجام شد، محققان استرالیایی دریافتند که کودکان دست چپ نسبت به کودکان راست دست عملکرد ضعیف تری در موارد مختلف (شامل واژگان[7]، روخوانی، نوشتن، رشد اجتماعی و مهارت های حرکتی دقیق و کلی) داشته اند. کودکان دوسوتوان عملکردی حتی بدتر از کودکان دست چپ نشان دادند. به گفته ی یئو، کودکان دوسوتوان و چپ دست به احتمال بیشتری از 2 نیمکره ی مغزشان به شکل های غیرمعمول استفاده می کنند که ممکن است باعث بالا بردن ریسک اختلالات یادگیری خفیف در آنها شود. ضمنا، بعضی از کودکان دوسوتوان اختلال یادگیری نامرتبطی دارند که باعث می شوند برای انتخاب اینکه با کدام دست بنویسند دچار مشکل شوند. به گفته ی او، به هر حال بیشتر کودکان از همکلاسی های خود پیشی می گیرند و چپ دست و یا دوسوتوان بودن پیش بینی کننده ی مطمئنی برای اینکه کودکان در طی رشدشان چگونه عمل می کنند، نیست.

7- چپ دستی با ریسک ابتلا به مشکلات سلامت روان مرتبط است

مطابق مطالعه ی دانشگاه ییل در سال 2013 افراد چپ دست ریسک بالاتری برای اختلالات سایکوتیک مثل اسکیزوفرنی دارند. وقتی محققان از بیماران یک کلینیک سلامت روان نظرسنجی به عمل آوردند، متوجه شدند که 40 درصد از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و یا اسکیزوافکتیو عنوان کرده اند که با دست چپ خود می نوشته اند؛ که این میزان به مقدار قابل توجهی بالاتر از تعداد چپ دست ها در جامعه ی عمومی (10 درصد) است. مطالعات همچنین نشان دهنده ی رابطه ای بین دست راست نبودن و دیسلکسیا(خوانش پریشی)، اختلال بیش فعالی-کم توجهی و بعضی از اختلالات خلقی، می باشند.

8- دست چپ بودن می تواند در ورزش مزیت باشد

دختر ورزشکار چپ دست درحال پرتاپ توپ بیسبال

نکته ای است که بیشتر متختصصان دست برتری می توانند روی آن به توافق برسند: چپ دست ها در ورزش های یک به یک[8] مثل تنیس، بوکس و پرتاب توپ در بیسبال، قوی تر هستند. زبان شناس ریک اسمیت در کتاب خود «معمای چپ دست بودن[9] توضیح می دهد که ورزشکاران (چپ دست و راست دست) معمولا در برابر حریف های راست دست تمرین می کنند. وقتی سرانجام با یک چپ دست مواجه می شوند، چپ دست ها می توانند به راحتی خود را سازگار کنند ولی راست دست ها دو برابر ضرر می کنند. آنها مجبورند در یک نبرد غیرمتقارن شرکت کنند که برای آن تقریبا اصلا آماده نیستند، در برابر حریفی که برای حل کردن چنین مشکل تقارنی کاملا ماهر و آماده است.

9- ممکن است باعث شود جنگنده های بهتری باشید

در یک مطالعه در فرانسه در سال 2005، محققان دریافتند که چپ دست ها حدود 3 درصد از جمعیت جوامع صلح جو در گذشته را تشکیل می دادند در حالی که در جوامع جنگجو این میزان 27 درصد بوده است. چرا؟ این به این عقیده برمیگردد که افراد دست چپ نسبت به راست دست ها توانایی های جسمانی بهتری دارند. محققان استدلال می کنند که در جوامع خشن چپ دست ها، از این توانایی غیر منتظره ی خود سود جسته اند.

10- دست چپ بودن شما را خلاق تر نمی کند

به گفته ی یئو، معمولا گفته می شود که چپ دست ها نسبت به راست دست ها خلاق ترند ولی این موضوع برای اندازه گیری بسیار دشوار است. این شایعه احتمالا از یافته های مطالعه ای در سال 1995 ناشی شده بود که عنوان می کرد افراد چپ دست تفکر واگرای بیشتری دارند، به این معنی که برای حل مشکلات به دنبال راه هایی بیشتر از راه های موجود می گردند (اگرچه برای خانمها، دست برتری، تغییری در این موضوع ایجاد نکرده بود). به گفته ی یئو، این موضوع تا اندازه ای در مورد طرز تفکر خلاقانه درست است ولی زمانی که به دست آوردهای واقعا خلاقانه در زندگی یک فرد می نگریم، شواهد برای ارتباط آن با چپ دست بودن بسیار ضعیف هستند.

12- دست چپ بودن به این معنی نیست که شما درونگرا هستید

به گفته ی گریمشاو، دست چپ ها به درونگرا بودن نیز مشهورند. تقابل جالبی است که تصور قالبی[10] افراد در چند دهه قبل یا پیش از آن، چپ دست ها را به عنوان افرادی که از نظر اخلاقی و یا ذهنی پایین تر[11] هستند، تصویر می کرد، هرچند که تصورات قالب، منعکس کننده ی واقعیت نیستند. در یک مطالعه در سال 2013، گریمشاو و همکارانش متوجه شدند که بین افراد راست دست و چپ دست، در هیچ کدام از 5 مقیاس شخصیتی که آنها اندازه گیری کردند، تفاوتی وجود ندارد. البته مشخص شد که افراد دو دست، درونگرا تر هستند.

13- چپ دستی با ریسک بالای ابتلا به سرطان سینه ارتباط دارد

به نظر می رسد که چپ دستی با تعدادی از مشکلات سلامتی ارتباط دارد. در یک مطالعه در سال 2007 که در بریتیش ژورنال سرطان منتشر شده است، محققان یافتند که چپ دست ها ریسک بالاتری برای ابتلا به سرطان سینه دارند، مخصوصا برای آن دسته از سرطان هایی که بعد از یائسگی اتفاق می افتند. با اینکه این در موضوع کاملا غیرمرتبط به همدیگر به نظر می رسند ولی به نقل از یئو هر دو آنها ممکن است نتیجه ی چیزی باشند که جنین را در دوره های اولیه ی رشدش تحت تاثیر قرار داده است. ما می دانیم که آسیب پذیری های دیگر جسمانی، مثل وزن کم هنگام تولد و اندازه ی دور سر پیش از تولد، می توانند پیش بینی کننده ی مشکلات سلامتی باشند. اینکه چگونه در رحم مادر خود رشد می کنید می تواند شما را در مسیر قدرت ها و ضعف های مشخصی برای کل زندگیتان قرار دهد.

14- چپ دست بودن سلامت عمومی شما را تحت تاثیر قرار نمی دهد

دانشمندان برای مدت زیادی به وجود رابطه ای احتمالی بین دست چپ بودن و عملکرد سیستم ایمنی و اینکه ویژگی چپ دستی می تواند یک عامل خطر برای اختلالات خودایمنی باشد، مشکوک بودند. به گفته ی گریمشاو، مطالعات نتوانسته اند که بیشتر این گفته ها را تایید کنند و این نظریه به مقدار زیادی کم ارزش شمرده شده است. ولی یک مشکل خودایمنی که به نظر می رسد دست برتری با آن ارتباط دارد، بیماری التهابی روده[12] می باشد. یک مطالعه در سال 2001 در بریتانیا نشان داد که افراد چپ دست 2 برابر راست دست ها از مشکلات روده ای مثل بیماری کرون[13] و کولیت اولسروز[14] رنج می برند.

15- چپ دست بودن با مشکلات خواب ارتباط دارد

چپ دست ها ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به اختلال حرکت دوره ای اندام[15] باشند که باعث می شود بیماران مبتلا، به طور ناخواسته در حالی که خواب هستند، بازوها و پاهایشان را پرتاب کنند و با آنها ضربه بزنند. در یک مطالعه ی زمینه یابی از 100 بیمار کلینیک خواب که در سال 2011 در دانشگاه تولدو[16] انجام شد، محققان دریافتند 69 درصد افراد راست دست حرکت اندام ها را در دو طرف بدنشان در حین خواب تجربه کردند، در حالی که این میزان برای افراد چپ دست 94 درصد بود. یافته های آنها نشان می دهد که افراد چپ دست به طور قابل توجهی شانس بالاتری برای حرکات دو طرفه دارند که مشخص کننده ی پتانسیل بالقوه برای ابتلا به PLMD می باشد.

16- چپ دست بودن طول عمر را تحت تاثیر قرار نمی دهد

به لطف یافته هایی که در یک مطالعه در دانشگاه بریتیش کلمبیا در سال 2011 به دست آمده بود، زمانی تصور می شد که افراد چپ دست محکوم به مرگ زودتر از انسان های «نرمال» هستند ( این مطالعه همچنین نشان می داد که بیشتر آنها در سنوانح رانندگی جان خود را از دست داده اند، بنابراین چپ دست ها به رانندگی بد نیز شهرت یافته بودند). ولی مطالعات بسیاری از آن زمان تا به حال، این گفته ها را نقض کرده اند و دانشمندان اکنون عموما می پذیرند که راست دست بودن و یا چپ دست بودن هیچ تاثیری روی طول عمر ندارد.

17- چپ دست بودن ریسک ابتلا به PTSD را افزایش می دهد

در یک مطالعه در اسکاتلند در سال 2007، نشان داده شد که افراد دست چپ بیشتر امکان دارد نشانه های ابتلا به PTSD را بعد از تماشای کلیپ هایی از یک فیلم ترسناک نشان دهند. مطالعات دیگر نشان دادند که افراد غیر راست دست، احساسات منفی بیشتری را تجربه می کنند. هر دوی این یافته ها ممکن است تحت تاثیر این موضوع باشد که افراد غیر راست دست به احتمال بیشتری سیستم های جانبی شدن (لاترالیزاسیون) غیر معمولی دارند که می تواند روشی که مغز آنها عصبانیت و ترس را پردازش می کند را تحت تاثیر قرار دهد.

18- چپ دست بودن باعث نمی شود که بیشتر الکل بنوشید

مطالعات کوچک بسیاری عنوان نموده اند که چپ دست ها بیشتر از راست دست ها می نوشند ولی دانشمندان در مورد دلیل آن مطمئن نبودند. حدس آنها این بود که روش غیر معمولی که نیمکره های مغز چپ دست ها از آن استفاده می کنند آنها را نسبت به الکولیسم آسیب پذیر تر می سازد و یا اینکه چپ دست ها فقط بیشتر می نوشند تا با استرس اقلیت بودن در دنیای راست دست ها کنار بیایند. مطالعه ای در سال 2011 که در بریتیش ژورنال سلامت روان منتشر شد، این موضوع را در ابعاد وسیع با استفاده از داده های خودسنجی بیش از 27000 نفر مورد بررسی قرار داد. یافته ها حاکی از این بود که چپ دست ها در زمان های بیشتری تمایل به نوشیدن الکل دارند ولی بیشتر به این دلیل که آنها «کمتر امکان داشت که به ندرت (کمتر از یک بار در ماه) و یا اصلا الکل بنوشند»، به این معنی که چپ دست ها کمتر امکان داشت که به حد مستی بنوشند و یا الکولیک شوند. به گفته ی نویسنده، دلیلی برای باور اینکه چپ دستی با مصرف بسیار زیاد الکل ارتباط دارد، وجود ندارد.

19- ممکن است چپ دستی به این معنی باشد که پول کمتری به دست می آورید

اگرچه چپ دست ها با راست دست ها از نظر شناختی، ذهنی و جسمانی، تفاوت هایی را دارند، ولی اینکه در واقع این موضوع یک تغییر واقعی را در زندگی انسان ها ایجاد کند همچنان مورد بحث است، ولی یک مطالعه در سال 2014 در هاروارد عنوان کرد که امکان اتفاق افتادن چنین چیزی وجود دارد. جاشوآ گودمن، متوجه شد که دستمزد چپ دست ها به طور متوسط 9 تا 19 درصد پایین تر از همکاران راست دست آنهاست (فاصله ی بین چپ دست ها و راست دست ها برای مردان 2500 دلار و برای زنان 3400 دلار بود). او همچنین فهمید که چپ دست ها به احتمال بیشتری یا به کالج نمی روند و یا از آنجا اخراج می شوند و بیشتر امکان دارد که در مشاغلی که کمتر به پردازش های شناختی نیازمندند، مثل کارهای دستی، کار کنند. گودمن می گوید: «وقتی مردم از من می خواهند تا یک نکته را بیان کنم به آنها می گویم که این موضوع باعث می شود که به کودکانم در زمان رشد دست برتریشان کمی بیشتر توجه کنم و اگر چپ دست شدند نگران نمی شوم ولی نسبت به بقیه ی این اتفاقات هشیار خواهم ماند.»

به طور کلی دست برتری خیلی اهمیت ندارد

به گفته ی یئو از بین همه ی حقایق جالبی که در مورد دست برتری گفته شد، احتمالا مهم ترین آنها این است که دست برتری اصلا اینقدر اهمیت ندارد. تفاوت های بین راست دست ها و چپ دست ها خیلی ظریف است و بیشتر جنبه ی علاقه ی علمی دارد تا اینکه استفاده ای کاربردی داشته باشد.

گریمشاو با یئو موافق است و عنوان می کند که به نظر نمی رسد که افراد چپ دست و راست دست بیشتر از مقداری که افراد دوسوتوان (دو دست) و دست برتر با هم متفاوت اند، تفاوت داشته باشند. به هر حال ما واقعا چیز زیادی از مغز افراد دوسوتوان نمی دانیم چون بیشتر تمرکز خود را روی دست چپ ها گذاشته ایم. خوشبختانه در آینده ی نزدیک به درک بهتری از آنها دست خواهیم یافت. شاید اکنون به این سوال که آیا چپ دست ها باهوش ترند بتوانیم پاسخ دقیق تری بدهیم.

یئو می گوید: «از یک چیز مطمئنم و آن هم اینکه ما نباید در مورد شخصیت و یا سلامت افراد فقط به واسطه ی دستی که با آن می نویسند فکر کنیم و نباید در مورد شانس موفقیت چپ دست ها نگران باشیم. تا به حال (سال 2015)، 5 تا از 7 رئیس جمهور اخیر آمریکا، چپ دست و یا دوسوتوان بوده اند.

پانویس ها

[1]. handedness

[2]. Bilateral-brained

[3]. attention

[4]. Emotion

[5]. به فردی گفته می شود که دست و پا چلفتی باشد. انگار به جای یک پای راست و یک چپ دو تا پای چپ دارد.

[6].فردی که برای ما مورد اعتماد باشد. کسی که می توان به او تکیه کرد

[7]. vocabulary

[8]. One on one

[9]. The Puzzle of Left-Handedness

[10]. stereotype

[11]. inferior

[12]. IBD

[13]. Crohn

[14]. Ulcerative colitis

[15]. Periodic limb movement disorder(PMLD)

[16]. Toledo